50 jaar hiphop: De DJ als tovenaar

Een van de belangrijkste muzikale revoluties in de vroege begindagen van hiphop, was een nieuwe manier van kijken naar de rol van de DJ – en de mogelijkheden van diens apparatuur. Een cruciale rol was daarbij weggelegd voor innovator Grandmaster Flash uit de Bronx.

De nu 65-jarige Joseph Sadler werd, net als hiphop, geboren in de Bronx in New York. Hij was in zijn jeugd zeer gebiologeerd door de imposante en kleurrijke collectie Caribische en Amerikaanse platen van zijn vader – een gedreven vinylverzamelaar. Pa Sadler was trots op zijn zwarte goud en behandelde de platen met eerbied en zorg. Zoon Joseph mocht de albums niet aanraken, maar deed als het even kon, niets liever dan urenlang naar de hoezen kijken en in de schatkamer spitten.

Een aantal jaren later werd Joseph, onder de naam Grandmaster Flash, een van de oervaders van hiphop, wereldwijd beroemd door zijn revolutionaire en vernieuwende manier van kijken naar de rol van de DJ – en de mogelijkheden van diens apparatuur. Eén van de belangrijkste muzikale revoluties uit de begindagen van de jubilerende hiphopcultuur was de innovatieve wijze waarop DJ’s vinylplaten en platenspelers gingen benaderen. Die waren niet langer meer alleen een product om muziek mee af te spelen, maar werden zelf instrumenten – een bron voor eigen creaties en innovatieve, zinderende ritmes. Voor draaitafelkunst met de DJ als tovenaar.

Een hoofdrol was in die ontwikkeling weggelegd voor Grandmaster Flash. Hij bouwde verder op de techniek van hiphop-pionier Kool Herc, die hij als DJ op feesten in de buurt de meest opzwepende instrumentale stukjes op een plaat – de breaks – zag isoleren om ze in een ‘loop’ of in een combinatie met andere muziekfragmenten af te spelen, en zo nieuwe, aanstekelijke breakbeats te creëren voor de dansers op de dansvloer.

Flash perfectioneerde die techniek sterk, onder meer door het om en om afspelen van steeds dezelfde breaks op meerdere draaitafels met een mixer zodanig te versnellen en verfijnen, dat het publiek geen hapering of overgang meer hoorde. Hij ging het begin van de fragmenten op het vinyl markeren, zette met behulp van zijn hoofdtelefoon het begin van de volgende break klaar terwijl de eerste nog afspeelde, haalde de plaat snel en soepel achterstevoren langs de naald naar het begin van het fragment. Flash creëerde in zijn DJ-mix een veel meer naadloze ‘loop’ dan in de oer-variant van Herc.

Ook bewoog hij, net als pionier Grand Wizzard Theodore, het vinyl behendig langs de naald om, aangevuld met audio- en mixeffecten, felle, rauwe ritmische krasgeluiden te creëren. Met dit scratchen werd de platenspeler zelf een ritmisch instrument, waarmee de DJ live en in de studio een eigen creatieve laag aan de muziek kon toevoegen, door uiteenlopende melodieën, vocalen, drums en percussiegeluiden op de plaat te selecteren en die naar eigen inzicht om te buigen, te herhalen en krassend te vervormen. En Flash lanceerde ‘punch phrasing’, waarbij hij heel korte fragmenten isoleerde, zoals bijvoorbeeld een trompetgeluid, en die met behulp van zijn mixer ritmisch op een andere beat tikte.

In een periode waar mensen gewend waren dat je met vinyl en een naald even behoedzaam was als Pa Sadler altijd was geweest, was de benadering van draaitafeljongleur Grandmaster Flash een openbaring. Volgens Flash stonden in de begindagen de dansers die hij met zijn DJ-mix juist wilde aanvuren, regelmatig stil om naar hém te kijken. De technieken die Flash hielp introduceren of verder verfijnen, maakten van de DJ’s een volwaardige, boeiende live-act die zich individueel kon onderscheiden met bijzondere technische vaardigheden, en een eigen artistieke en creatieve visie.

Grandmaster Flash legde daarmee onder meer mede de basis voor wat ‘turntablism’ is gaan heten, waarbij hiphop-DJ’s ook decennia later de competitie met elkaar aangaan en hun watervlugge eigen composities en improvisaties maken, met vinyl en platenspelers als hun belangrijkste gereedschap. Die basisapparatuur was relatief laagdrempelig en betaalbaar en creëerde voor jongeren in een door zware en aanhoudende economische en maatschappelijke problemen geteisterde buurt als de Bronx, een uitgelezen kans om gedreven met muzikale creaties en technieken aan de slag te gaan.

Toen hiphop eind jaren 70, begin jaren 80 de overstap begon te maken van straten, parken en buurtfeesten, naar zélf geperst worden op vinyl – werd Grandmaster Flash een wereldster. Op zijn The Adventures of Grandmaster Flash on the Wheels of Steel uit 1981, haalde hij al zijn skills uit de kast in een overrompelende live-DJ-mix waarin hij zijn technieken etaleerde. Met zijn groep, Grandmaster Flash & The Furious Five tekende hij bij Sugarhill Records, een label met een disco-achtergrond dat scherp de economische potentie zag van het vertalen van livecultuur hiphop van de straat naar op plaat.

0 jaar hiphop: De DJ als tovenaar" width="880" height="880" />

Een vroeg hoogtepunt in de geschiedenis van rapmuziek op vinyl, was in 1982 The Message van de groep van Flash. Op de klassieke track rappen Melle Mel en Duke Bootee overtuigend verhalend over het rauwe, kille straatleven dat ze om zich heen zien. De MC als oppeppende voorman van de festiviteiten, werd hier een beeldende en betrokken verteller. Het was de vijfde rapsingle ooit die een gouden status behaalde. Voor Flash was het een ingewikkeld succes. Met het vertalen van hiphopcultuur naar platen, werden de vocalisten belangrijker, en gingen muzikanten en producers van platenlabels zich nadrukkelijker met de muzikale uitvoering bemoeien. Flash, van oudsher de grote live-ster en muzikale gangmaker van zijn groep, had met The Message weinig van doen. De hiërarchie veranderde; hij kende de muziekindustrie niet goed, en belandde in contractuele rechtszaken. Hij worstelde met drugsverslaving, er ontstonden hevige conflicten en personeelswisselingen en breuken binnen de groep, en hij moest vechten met Sugarhill Records om zijn eigen naam te mogen blijven gebruiken als artiest. Met Grandmaster Flash & The Furious Five had de grootmeester, ondanks al die tegenslagen, een robuuste basis gelegd voor elementen die cruciaal zijn gebleken én gebleven voor de evolutie van hiphop.

Van de talloze technische innovaties van Flash zelf, tot aan de MC’s in zijn crew die de basis legden voor bijvoorbeeld competitieve freestyle-battles tussen rappers en voor rapmuziek als medium voor urgente, verhalende tracks. In 2007 werd de crew dan ook terecht, en als eerste rapgroep ooit, opgenomen in de Rock and Roll Hall of Fame.